Chasydzi na Mazowszu – Sochaczew
r.
Sochaczew - (i tak samo w jidysz) wiąże swe początki z średniowiecznym grodem obronnym, od XIII wieku rozwijał się również jako ośrodek administracyjny. Po okresie rozkwitu w XVI wieku, jak wiele innych okolicznych miejscowości, Sochaczew podupadł w XVII wieku, w kolejnym stuleciu począł jednak szybko się rozwijać, głównie za sprawą powiększającej się liczby Żydów.
W 1793 roku ludność żydowska stanowiła 86% mieszkańców Sochaczewa.
Przez kolejne stulecie odsetek ten wahał się między 60 a 70%.
Miasto nie było tak zdominowane przez chasydyzm, jak niektóre okoliczne miejscowości, w których już w pierwszej połowie XIX wieku ulokowały się dynastie chasydzkie.
W 1843 roku chasydzi podnieśli protest przeciwko antychasydzkiemu rabinowi Sochaczewa Berkowi Dauerowi. Po długotrwałych dochodzeniach, Rabin został zdymisjonowany jako niezdolny do pogodzenia zwaśnionych stron.
W 1850 roku Rabinem został mieszkający wtedy w Sochaczewie Eleazar ha-Kohen (1791–1883), syn Zeewa Wolfa Leipzigera, który jednak szybko opuścił miasto. Wrócił do niego znów jako Rabin dopiero w 1870 roku i tym razem sprawował urząd do śmierci.
Po śmierci Eleazara ha-Kohena w 1883 roku, na stanowisko rabina Sochaczewa powołany został znany już wtedy przywódca chasydzki, zięć cadyka Menachema Mendla z Kocka i Rabin w Nasielsku, Awraham Bornstein (1839–1910). To zapoczątkowało znaną później dynastię cadyków z Sochaczewa i zmieniło miasto w ważne centrum chasydyzmu. Jako że Awraham Bornstein był nie tylko cadykiem, ale również wybitnym znawcą literatury rabinicznej i autorem ksiąg religijnych, Sochaczew stał się miejscem pielgrzymek tak licznych prostych wyznawców, jak i najwybitniejszych uczonych. Cadyk Awraham cieszył się ogromnym autorytetem, a jego wyznawcy rozproszeni byli w całej centralnej Polsce, od Kalisza i Będzina, po Łomżę i Puławy. Dynastia Bornsteinów była kontynuowana po śmierci Awrahama przez jego syna Szmuela Bornsteina, równie znanego cadyka i uczonego, twórcę popularnej jeszywy w Sochaczewie, który jednak w czasie I wojny światowej przeniósł siedzibę dynastii do Łodzi, a potem do Zgierza. Siedziba dynastii jeszcze tylko na krótko wróciła do Sochaczewa za czasów jego syna i następcy, Dawida Bornsteina.
Sochaczew jednak pozostał chasydzkim bastionem pod kontrolą dynastii Bornsteinów. W 1891 roku cadyk Awraham zrezygnował z funkcji Rabina, pozostając jednak cadykiem w Sochaczewie. Na kontrolowane przez niego stanowisko rabina powołany został Szmuel Turower, zwolennik cadyka z Puław, jego nominacja wywołała jednak kontrowersję i po krótkim okresie w Sochaczewie rabin wyjechał do Londynu.
W 1901 roku na stanowisko Rabina powołany został Szmuel Icchak Landau, poprzednio Rabin w maleńkiej Sobocie, potomek dynastii Awrahama Landaua z Ciechanowa. Rabi Landau pozostał na tym stanowisku do 1911 roku, kiedy wyjechał do Ciechanowa. Po nim Rabinem został Cwi Frenkiel, skoligacony z dynastią, który sprawował funkcję rabina Sochaczewa do Holokaustu.
Na początku XX wieku, poza zwolennikami cadyka Awrahama z Sochaczewa, w mieście były też sztyble zwolenników dynastii z Aleksandrowa, Góry Kalwarii, Grodziska oraz Mszczonowa. Jako ciekawostkę, księga pamięci Żydów sochaczewskich odnotowała też Hajkl z Sochaczewa, kobietę pracującą jako woźnica (zawód niezwykły dla kobiet), „prawdopodobnie jedyną kobietę w Polsce, która była chasydką swojego cadyka”.
Zachowany w Sochaczewie cmentarz o pow. 2,8 ha położony jest przy ul. Sierpniowej, otoczony płotem i zadbany, odnowiony w latach 1989–1990 staraniem byłych żydów sochaczewskich. Niedaleko wejścia odbudowany został ohel upamiętniający trzech sochaczewskich cadyków z dynastii Bornsteinów.
(1) Awraham Bornstein z Sochaczewa (ur.1839 zm. 20 II 1910), syn Zeewa Nachuma z Białej, zięć Menachema Mendla z Kocka. Rabin m.in. w Nasielsku i Sochaczewie, uczeń Henocha Chenicha Lewina z Aleksandrowa; cadyk od roku 1870. Biegły w wiedzy kabalistycznej zostawił studiowane powszechnie do dziś dzieła pt. Egle Tal oraz Awne Nezer.
(2) Szmuel Bornstein z Sochaczewa (ur.1855 zm. 10 I 1926), syn Awrahama z Sochaczewa, zięć Lipmana z Radomska; znawca halachy i kabały, najlepiej znane z jego dzieł to Szem mi-Szmuel; po śmierci ojca cadyk w Sochaczewie, gdzie objął też kierownictwo jeszywy. W czasie pierwszej wojny światowej po zniszczeniu części miasta i chasydzkiej izby modlitw, cadyk Szmuel zamknął swoją jeszywę i przeniósł się do Łodzi. Pod ko- niec wojny, w 1918 roku przeniósł się do Zgierza, a zmarł podczas kuracji w Otwocku.
(3) Dawid Bornstein (ur.1878 zm. 17 XI 1942), syn Szmuela z Sochaczewa, po śmierci ojca został cadykiem i przejął jego zwolenników, nie został jednak rabinem Sochaczewa, jako że ten urząd przypadł skoligaconemu z nim Cwi Frenklowi. Cadyk Dawid mieszkał kolejno w Wyszogrodzie, Tomaszowie Mazowieckim, Sochaczewie, Otwocku, Pabianicach, Kolumnie i Łodzi. Był autorem traktatów religijnych i kierownikiem jeszywy. Zamordowany przez nazistów w getcie warszawskim; miejsce pochówku nie jest znane.
(artykuł z książki "Chasydzki Szlak Mazowsza" prof. Marcina Wodzińskiego; na zdjęciu: Cmentarz i ohel w Sochaczewie)
