Chasydzi na Mazowszu – Sokołów Podlaski

Sokołów Podlaski - (w jidysz Sokolow) był ważnym ośrodkiem osadnictwa żydowskiego już

w XVII wieku, a w wieku XIX należał do większych skupisk żydowskich na pograniczu mazowiecko-podlaskim. W tym czasie ludność żydowska wahała się między 40 a 70% populacji miasta. Już na początku XIX wieku w Sokołowie widoczne są znaczne wpływy chasydyzmu, a pierwsze antychasydzkie dochodzenie miało miejsce

w 1821 roku. Dwa lata później władze rządowe szacowały, że w mieście jest około 100 chasydów, co dawało ok. 1/3 żydowskiej ludności miasta. W tym czasie chasydzi mieli własną rzeźnię rytualną, modlili się w trzech synagogach

w domach Jojny Hurweca, Moszka Ajzenberga i Dawida Jankielowicza, a nakłaniani przez burmistrza do powrotu do gminnej synagogi, odpowiedzieli: „a kto burmistrza patrzyć będzie, czyli do kościoła chodzi?”. Wskazuje

to na dużą pewność siebie sokołowskich chasydów. Burmistrz postulował nawet, by zakazać chasydom odrębnego uboju rytualnego, „bo nawet w rżnięciu bydła i ptastwa na koszer różnią się od starozakonnych,

twierdząc, że oni tylko koszerne jedzą mięso”. Podobna była konkluzja antychasydzkiego zarządu gminy żydowskiej z Sokołowa, który informował, że „mimo tylekrotnych zakazów i używania nieprzyjemnych kroków od ich głupstwo odstąpić nie chcą”, prosił więc o przedsięwzięcie „kroków egzekucyjnych”.

Grupa chasydzka w Sokołowie znana była ze swego niespokojnego charakteru, przez co w mieście nie mógł się utrzymać żaden rabin. Mówiło się, że na sokołowskim cmentarzu nie ma ani jednego grobu rabina, bo po bardzo krótkim czasie urzędowania wszyscy uciekali. Ta tradycja znajduje potwierdzenie w źródłach archiwalnych. Zarząd gminy skarżył się, że: „zachodzące nieporozumienia” pochodzą jedynie „z obopólnej nienawiści, jaka powszechnie gmina starozakonnych przeciwko wybranym starszym okazywać zwykła”. Dlatego prosił, by „starozakonnych burzliwych i kłótliwych środkami policyjnemi poskramiać”, co zapewne odnosiło się do miejscowych chasydów.

Najbardziej znaną chasydzką postacią z Sokołowa był Icchak Zelig Morgenstern (1867–1939), syn Chaima Izraela z Puław, potomek dynastii kockiej, znany jako Sokolower Rebbe, czyli cadyk z Sokołowa. Morgenstern objął urząd rabina w Sokołowie jeszcze za życia swojego ojca, cadyka w Puławach, w 1899 roku. Wedle tradycji, do cadyka w Puławach przybyła wtedy delegacja z Sokołowa, z prośbą o wskazanie właściwej osoby na rabina ich miasta. Cadyk polecił im swojego syna, który miał wtedy około 30 lat, choć zła sława miasta była mu znana. Cadyk Icchak Zelig Morgenstern utrzymał się na stanowisku do swojej śmierci, do czasu nazistowskiej okupacji, podczas której został wywieziony do Otwocka, gdzie zmarł w 1940 roku. W 1905 roku po śmierci jego ojca, Chaima Izraela,

znaczna część chasydów Puław związała się z dworem w Sokołowie, obwołując Icchaka Zeliga swoim cadykiem.

na Mazowszu i Podlasiu. Syn Icchaka Zeliga, rabin Menachem Mendel Morgenstern został zabity przez nazistów w 1939 roku.

Poza wyznawcami miejscowego cadyka Icchaka Zeliga Morgensterna, w Sokołowie były też sztyble cadyków: Aleksandrowa, Białej, Góry Kalwarii, Kałuszyna, Kocka, Łomazów, Mszczonowa, Otwocka, Parysowa,

Radzynia oraz Skierniewic. Najliczniejsza była grupa miejscowa, licząca około 100 chasydów regularnie modlących się w sztyblu cadyka Morgensterna. Konkurujący ze sobą chasydzki Aleksandrowa i Góry Kalwarii byli w Sokołowie tak samo liczni i tworzyli dwie największe – po sokołowskiej – grupy. Znacznie mniejsza grupa Parysowa liczyła około 20 osób.

Dzięki trzem księgom pamięci Sokołowa, znamy adresy kilku instytucji chasydzkich w mieście. Przedstawia je na międzywojennym układzie miasta załączony plan. Zachowany stary bet ha-midrasz przy ul. Magistrackiej 4 mieścił przed II wojną światową m.in. sztybel chasydów Otwocka-Warki, a także gromadził innych chasydów. Zachowały się też nowy bet ha-midrasz przy ul. Długiej 29 i synagoga. Dom i izba modlitwy cadyka z Sokołowa mieściły się w specjalnie na ten cel wybudowanym domu między ul. Piękną a Dużym Rynkiem. Budynek przetrwał, po odnowieniu mieści się w nim dziś restauracja. Sztybel chasydów Aleksandrowa znajdował się przy ul. Rogowskiego, w domu dzieci Pinkasa Ejzenberga. Sztybel chasydów Mszczonowa mieścił się w małym domku tuż przy synagodze. Chasydzi Białej do 1928 roku modlili się w pięknym, dużym domu Awrahama Pasmanika przy ul. Siedleckiej, po jego śmierci przenieśli się do budynku Talmud Tory przy ul. Nowej. Chasydzi Góry Kalwarii mieli swój sztybel w małym domku na ul. Szkolnej. Chasydzi Skierniewic mieli sztybel przy ul. Długiej, podobnie jak chasydzi Puław. Nie ocalały dwa cmentarze żydowskie istniejące niegdyś w Sokołowie.

W skutek zalecenia obok cytowanego raportuję, że Żydzi Hussyci dotąd w Sokołowie swej sekty nie ustępują, zawsze jednakowym sposobem modlitwy odprawiają, do bużnicy uczęszczać nie chcą, lecz się wymawiają,

że razem z starozakonnemi modlić się nie mogą, ażeby im po pacierzach pierwszych wolno na swoje pacierze do bużnicy chodzić, a tym samym i sektę utrwalić mogą. Gdy razu jednego burmistrz Hussidów nakłaniał,

ażeby się z starozakonnemi Żydami do bużnicy udali, odpowiedział jeden z tych „a kto burmistrza patrzyć będzie, czyli do kościoła chodzi?” – w takim razie jeszcze drwinek używają, bo wiedzą dostatecznie, że środków znaglających władza nie użyje, a tym bardziej dozór bóżniczy zapobiec nie potrafi, bo na jego perswazje nie uważają hultaje. Na ostatek wypadałoby chazana, czyli szlachtarza Hussyckiego skasować, bo nawet w rznięciu bydła i ptastwa na koszer różnią się od starozakonnych, twierdząc, że oni tylko koszerne jedzą mięso.