Krótka historia Szabatu

1. Stworzenie

„Na początku B-g stworzył niebo i ziemię”. (Bereszit,1:1)

Przez sześć dni B-g tworzył. „B-g widział wszystko, co uczynił, a oto było to bardzo dobre; był wieczór i poranek, dzień szósty. Niebo i ziemia zostały ukończone, wraz z całym ich zastępem. B-g zakończył siódmego dnia Swoje dzieło, które wykonał; i odpoczął siódmego dnia od całej swojej pracy, którą wykonał.  B-g pobłogosławił siódmy dzień i uświęcił go; ponieważ w nim odpoczął od całej swojej pracy, którą B-g wykonywał, by wykonać”. (Bereszit, 1:31 do 2:3)

Hebron, XVIII wiek p.n.e.

2. Świeca szabatowa Sarah.

Trzydzieści osiem wieków temu Abraham i Sarah wyruszyli w podróż, aby wprowadzić ideę i moralność monoteizmu do w przeważającej mierze pogańskiego świata. Ich podróż zaprowadziła ich z rodzinnego Ur Casdim (Ur Kasidim) do Charanu (Mezopotamia), a stamtąd do ziemi Kanaan, gdzie osiedlili się najpierw w Hebronie, a później w Beer-Szewie. Rozbili namioty na skrzyżowaniu pustynnych dróg i oferowali jedzenie, picie i miejsce odpoczynku wszystkim podróżnikom z każdego plemienia i wyznania. Gdziekolwiek poszli, nauczali prawdy o jednym B-gu, Stwórcy nieba i ziemi. (Bereszit, rzd 12; Talmud, Sota 10a; Midraszim).

W namiocie Sarah szczególny cud obwieścił, że przebywała w nim Szechina (B-ska Obecność): świeca, którą zapalała w każdy piątek wieczorem na cześć świętego dnia odpoczynku, cudownie paliła się przez cały tydzień, aż do następnego piątkowego wieczoru. Kiedy Sarah zmarła (1676 p.n.e.) cud jej świecy szabatowej ustał. Lecz w dniu odejścia Sarah urodziła się Riwka. A kiedy Riwka została wprowadzona do namiotu Sarah, jako narzeczona Jicchaka, syna Sarah, cud świecy sabatowej powrócił. Po raz kolejny światło Szabatu wypełniło namiot pramatki Izraela i promieniowało jego świętością przez cały tydzień. (Bereiszit Rabba, 60)

Egipt, 1373 p.n.e.

3. Dzień odpoczynku.

Potomkowie Sarah i Riwki są wówczas w Egipcie jako niewolnicy okrutnego faraona. Mojżesz, ich przywódca żydowskiego narodu, zostaje uratowany - wyłowiony z rzeki przez córkę faraona; jest wychowywany w pałacu faraona. „I stało się w owych dniach, że Mojżesz dorósł i wyszedł do swoich braci i zobaczył ich cierpienie”. (Szmot, 2:11)

W Midraszu czytamy: „Mojżesz zobaczył, że Żydzi nie zaznali odpoczynku, więc udał się do faraona i powiedział: ‚Jeśli ktoś ma niewolnika, a nie da mu odpoczynku przez jeden dzień w tygodniu, niewolnik umrze. To są twoi niewolnicy — jeśli nie dasz im jednego dnia w tygodniu, umrą”. Faraon powiedział: „Idź i postępuj z nimi, jak mówisz”. Mojżesz wyznaczył im więc dzień szabatu na odpoczynek”. (Szemot Rabba 1:32)

Mara, 24 nissan, 1313 p.n.e.

4. Micwa w Marah

B-g ukazuje się Mojżeszowi w płonącym krzaku i nakazuje mu by wyprowadził Dzieci Izraela z Egiptu. Po dziesięciu plagach i wielu ponagleniach faraon w końcu pozwala Żydom wyjść poza granice Egiptu. Przekraczają (cudownie rozdzielone) Morze Trzcin i docierają do Marah. „Tam B-g przekazał im ustawy i prawa” – łącznie z przykazaniem przestrzegania Szabatu. (Wyjścia 15:25; Talmud, Sanhedryn 56b)

Pustynia Zin, 15 ljar, 1313 p.n.e.

5. Podwójna manna

Miesiąc po wyjściu z Egiptu skończyła się maca, którą synowie Izraela zabrali ze sobą z Egiptu. Przez następne czterdzieści lat Izraelici żywili się manną zesłana z Nieba. „Rano wokół obozu była warstwa rosy. Warstwa rosy podniosła się i oto na powierzchni pustyni drobna, czysta biała substancja, delikatna jak szron na ziemi. Widząc to synowie Izraela, mówili między sobą: „To manna”, ponieważ nie wiedzieli, co to jest. A Mojżesz rzekł do nich: ‚To jest chleb, który B-g dał wam do jedzenia’” (Szmot, 16:13-15)

Manna spadała z Niebios każdego dnia i zapewniała dokładne potrzeby tego dnia. „Kto zebrał zbyt dużo, i tak nie miał więcej, a kto zebrał mało, nie miał mniej; zbierali się każdy według jego zdolności i potrzeb”. Również nie wolno było pozostawiać manny z dnia na dzień. (Szmot, 16:18-19)

To znaczy codziennie, z wyjątkiem piątku. „Szóstego dnia zbierało się podwójną porcję manny - chleba, po dwa omery na każdego.  Zapytali Mojżesza, dlaczego zbierają tego dnia podwójna porcję. I [Mojżesz] odpowiedział: „Tak właśnie powiedział B-g: Jutro jest dzień odpoczynku, Święty Szabat dla B-ga. Piecz, co chcesz upiec, i gotuj, co chcesz ugotować, i całość zostaw do rana”. Więc zostawili to do rana . . . A Mojżesz powiedział: „Zjedzcie to już dzisiaj, bo dzisiaj jest Szabat dla B-ga; dziś już nie znajdziesz nic na polu’” (Szmot, 16:22–26)

„B-g dał Żydom Szabat. Dlatego szóstego dnia daje chleb na dwa dni. Niech każdy pozostanie w Szabat w swoim namiocie; niech nikt nie opuszcza swego miejsca siódmego dnia’. Tak więc lud odpoczywał siódmego dnia”. (Szmot, 16:29-30)

Dzisiaj kładziemy dwa bochenki chałki na szabatowym stole i przykrywamy jeserwetką, aby przedstawić pokrytą rosą podwójną porcję manny, która zstąpiła z nieba na cześć Szabatu.

Góra Synaj, 6 Siwan, 1313 p.n.e.

6. „Pamiętaj” i „Zachowaj”

„Mojżesz wyprowadził lud z obozu na spotkanie z B-giem; stanęli u podnóża góry. A cała góra Synaj dymiła, ponieważ B-g zstąpił na nią w ogniu. . . a cała góra zadrżała gwałtownie. Dźwięk szofaru stawał się coraz silniejszy. . . I B-g wypowiedział wszystkie te słowa, mówiąc... . ”.

Dziesięć Przykazań zostało wypowiedzianych tego dnia na Synaju, dziesięć micwot, które stanowią rdzeń Tory. Czwarte przykazanie dotyczyło Szabatu:

„Pamiętaj o dniu Szabatu, aby go uświęcić. Sześć dni możesz pracować i wykonywać całą swoją pracę. Ale siódmy dzień jest Szabatem dla B-ga, waszego B-ga; nie będziecie wykonywać żadnej pracy – ani ty, twój syn, twoja córka, twój sługa, twoja służąca, twoje bydło, ani przybysz przebywający w twoich bramach. Bo w ciągu sześciu dni B-g stworzył niebo i ziemię, morze i wszystko, co w nich jest, i odpoczął dnia siódmego. Dlatego B-g pobłogosławił dzień Szabatu i uświęcił go”. (Szmot, 19:17–20:1; 20:8–11)

Kiedy Mojżesz dokonuje powtórzenia Dziesięciu Przykazań (Dwarim, rad 5), zaczyna właśnie od czwartego przykazania: „Zachowaj dzień szabatu. . ”. Talmud wyjaśnia: „Zachor („pamiętaj”) i shamor („zachowaj”) zostały wypowiedziane przez B-ga w jednej wypowiedzi – coś, czego ludzkie usta nie mogą wyartykułować, a ludzkie ucho nie słyszy. . ”.

Upamiętniamy Szabat, ogłaszając jego świętość nad kielichem wina w rytuałach kidusz i hawadali; przestrzegamy Szabatu, powstrzymując się od pracy. „Pozytywne” i „negatywne” aspekty Szabatu są jednym – dwoma obliczami jego jedynej istoty – jak pokazuje B-ska wypowiedź „dwa jako jeden”.

Pustynia Synaj, 11 Tiszrei, 1313 p.n.e.

7. Miszkan/Przybytek: definicja pracy.

„Nie czyń żadnej pracy” było B-skim przykazaniem. Ale co to jest „praca”?

Cztery miesiące po objawieniu na Synaju przyszła prośba od B-ga: „Uczynią mi Sanktuarium, a ja zamieszkam wśród nich”, wraz ze szczegółowymi instrukcjami, jak to sanktuarium ma być zbudowane. I przy tej samej okazji powtórzono przykazanie o przestrzeganiu Szabatu: „Sześć dni będzie wykonywana praca, ale dnia siódmego będziecie mieli świętość, dzień zupełnego odpoczynku dla B-ga” (Szmot, 35:2). Nasi mędrcy wyjaśniają: 1) Że praca, którą mamy wykonać, powinniśmy wykonać w ciągu sześciu dni w tygodniu, jest w istocie pracą polegającą na tworzeniu domu dla B-ga z materiałów naszego fizycznego życia; 2) Że ta praca jest właśnie tą pracą, którą musimy przerwać w Szabat.

Studiując szczegółowe instrukcje B-ga dla Mojżesza dotyczące stworzenia Sanktuarium, Miszna (Szabat, 73a) identyfikuje trzydzieści dziewięć melachot – kategorii pracy twórczej – które należało wykonać, budując Mieszkań - Sanktuarium dla B-ga. Należą do nich: wszystkie etapy prac rolniczych, od orki i siewu po zbieranie, przesiewanie i pieczenie; tkanie i szycie, pisanie, budowanie i rozpalanie ognia.

39 melachot i ich pochodne stanowią podstawę i rdzeń praw odpoczynku szabatowego.

Pustynia Synaj, 11 Tiszrei, 1313 p.n.e.

8. Ustanowienie czytania Tory w Szabat.

Aby przekazać instrukcje B-ga dotyczące budowy Sanktuarium i przestrzegania Szabatu, „Mojżesz zebrał całą społeczność Dzieci Izraela”, przy tym „Mojżesz ustanowił dla wszystkich pokoleń, aby Żydzi gromadzili się w swoich synagogach, aby czytać z Tory w Szabat” – tak jak Żydzi na całym świecie czynią do dziś. (Szmot, 35:1; Jałkut Shimoni w tym wersecie)

Coroczny cykl czytania Tory Szabatowej to więcej niż tygodniowa lekcja; w ten sposób „żyjemy z czasem” – odnajdując kierunek i inspirację dla każdego wydarzenia i działania w naszym codziennym życiu w części Tory („Parsza”) z bieżącego tygodnia. (Rabin Schneur Zalman z Liad)

Ziemia Święta, II wiek p.n.e.

9. Wynalazek czulentu.

Tak naprawdę nie wiadomo, kto jako pierwszy w piątkowe popołudnie postawił garnek z czulentem. Ale to charakterystyczne danie szabatowe,  według tradycji ma swoje korzenie w sporze między wiernymi Torze Żydami a zbuntowaną żydowską sektą zwaną Cedukim.

Cedukim (znani również jako Saduceusze) przyjęli Torę Pisaną, ale odrzucili Torę Sze-Baal Pe („Tora ustna”) – tradycyjną interpretację Tory, którą Mojżesz otrzymał na Synaju i która była przekazywana z pokolenia na pokolenie od nauczyciela do ucznia. Kiedy Cedukim czytali ze zwoju Tory: „Nie będziesz palić ognia we wszystkich swoich domach w dzień Szabatu” (Szmot, 35:3), zrozumieli ten werset dosłownie – i spędzili cały Szabat w zimnie i ciemności. Ich posiłki szabatowe były pozbawione blasku świec i podczas gdy jedzenie ugotowane przed szabatem mogło zachować trochę ciepła na piątkowy posiłek wieczorny, ich posiłek w Szabat składał się wyłącznie z zimnego jedzenia. Tradycyjna interpretacja jest jednak taka, że ​​zabrania się rozpalania ognia w Szabat (stworzenie ognia jest jednym z 39 melachot), ale z pewnością można czerpać korzyści z ognia, który został rozpalony przed Szabatem.

Tak więc Żydzi, którzy byli wierni tradycji synajskiej, postawili sobie za cel włączenie co najmniej jednego gorącego dania do swojego dziennego posiłku szabatowego, który był gotowany i umieszczany na małym ogniu lub w pobliżu przed Szabatem i pozostawał w cieple pod przykryciem przez całą noc. Stąd czulent: „daleki kuzyn” gulaszu (zazwyczaj z mięsa, fasoli i ziemniaków oraz kaszy ale także przyrządzany z wielu różnych potraw do duszenia), który jest spożywany w ciągu dnia.

„Cezar zapytał Rabina Jozuego ben Chananja: Dlaczego jedzenie szabatowe pachnie tak dobrze? Powiedział do niego: Mamy specjalną przyprawę, „Szabat” to jej nazwa. . ”. (Talmud, Szabat 119a)

Izrael i Babilonia, 100 p.n.e.– 300 n.e.

10. Przygotowanie do Szabatu.

Mędrcy Talmudu opracowali wytyczne, również osobistym przykładem nauczali jak należy świętować, czcić Szabat.

Powiedział Rabin Juda w imieniu Raw’a: Taki był zwyczaj

Rawa: osobiście przygotowywał ryby na Szabat. Raw Chisda osobiście szykował warzywa. Rabba i Raw Josef rąbali drewno. Bar’a Jicchaka, Raw’a Nachmana można było zobaczyć w piątek, niosących na swoich barkach tobołki. Wielu z nich było bogatymi ludźmi, którzy mieli wielu służących do wykonywania podobnych prac; jednak nalegali, aby osobiście trudzić się na cześć Szabatu. (Talmud, Szabat 119a; Szulchan Aruch, Prawa Szabatu)/

Na całym świecie, 142 p.n.e. i do tej pory

11. Poświęcenia i męczeństwo.

Szabat jest zawsze obecny w duszach ludu Izraela - jest naszym źródłem siły i wytrwałości. Przyznają to zarówno nasze przyjaciele, jak i wrogowie. Przez pokolenia nasi wrogowie wielokrotnie próbowali odebrać nam Szabat.

Kiedy Syryjscy Grecy rządzili Ziemią Świętą, zabronili przestrzegania Szabatu. Wielu Żydów uciekło z miast, aby zamieszkać w jaskiniach na wzgórzach judzkich, aby mogli obchodzić Szabat - święty dzień odpoczynku. Wrogowie prześladowali, urządzali obławy. Wielu zostało odnalezionych i zabitych. W końcu Żydzi zbuntowali się i walczyli o prawo do zachowania swojej religii. Ich cudowne zwycięstwo świętuje się do dziś Świętem Chanuki. (Księga Machabejska; Talmud)

Żyd nadal składał ofiary szabatowe przez cały mroczny okres wygnania. W Rzymie zniewolonych Żydów karano, bito za odmowę pracy w Szabat. W Hiszpanii, w epoce Inkwizycji ‚tajni Żydzi’ („anusim”) zbierali się w podziemiach, piwnicach, aby zapalić świece szabatowe i zrobić kidusz. Pod rządami sowieckimi Żydzi cierpieli głód, więzienie, zesłanie na Syberię, w lagry za to, że byli „religijnymi pasożytami” – tj. ludźmi, którzy nie chcieli pracować w Szabat. Nawet w Oświęcimiu Żydom udawało się poprzez wielkie starania, niebezpieczne działania, z narażeniem życia uświęcać Święty Dzień Szabatu.

Też mówi się, że „bardziej niż Żydzi przestrzegali Szabatu, Szabat chronił Żydów”.

Stany Zjednoczone, 1920-1950

12. Ruch Szomer Szabat

W dziesięcioleciach, które zamknęły XIX wiek i otworzyły XX, setki tysięcy Żydów uciekło przed pogromami,  prześladowaniami i miażdżącą biedą Europy Wschodniej w poszukiwaniu lepszego życia w Ameryce. Ale „Nowy Świat” oferował swoje możliwości kosztem wysokiej ceny duchowej. Szabat nadal był zwykłym dniem roboczym w Stanach Zjednoczonych; „niebieskie prawa” zabraniały otwierania firm w niedzielę; a credo „tygla” głosiło porzucenie „nieamerykańskich” religii i kultur. Główną ofiarą był Szabat. Wielu Żydów uważało, że nie mogą zarobić na życie w Ameryce bez pracy w Szabat; inni postrzegali to jako przeszkodę w spełnieniu marzenia o asymilacji w społeczeństwie amerykańskim i akceptacji przez społeczeństwo. Trwający tysiące lat nieustępliwy wpływ Żyda na Szabat i odpowiednio wpływ Świętego Szabatu na Żyda słabł.

W latach 20. i 30. sytuacja zaczęła się odwracać. Żydowscy przywódcy związkowi prowadzili kampanie o pięciodniowy tydzień pracy. Odbywały się wiece na rzecz przestrzegania Szabatu. Powstały grupy konsumenckie, które zobowiązały się do wspierania firm, które przestrzegały Szabatu; wkrótce na witrynach sklepowych pojawiły się szyldy „Shomer Shabbat” („Przestrzegający Szabat”). Prowadzono kluby szabatowe dla dzieci żydowskich. Powoli rozpęd narastał, kładąc podwaliny pod powrót na dużą skalę do judaizmu i przestrzegania Szabatu w nadchodzących dziesięcioleciach.

Izrael, 1948

13. Szabat staje się legalny.

Choć pomyślane jako państwo „świeckie”, współczesne państwo Izrael wkrótce po jego ustanowieniu uchwaliło prawo ogłaszające Szabat oficjalnym dniem odpoczynku. W większości miejscowości komercyjne firmy są zamknięte, a transport publiczny nie działa w Szabat; Agencje rządowe i korporacje kontrolowane przez rząd oficjalnie przestrzegają Szabatu.

Nowy Jork, 1974

14. Szabatowa kampania zapalania świec.

W 1974 r. Lubawiczer Rebbe, Błogosławionej Pamięci pamięci, Rabin Menachem Mendel Schneerson rozpoczął ogólnoświatową kampanię świec szabatowych, aby zachęcić żydowskie kobiety i dziewczęta do wniesienia światła Szabatu do ich domów poprzez wypełnienie micwy zapalania świec szabatowych w piątek wieczorem, 18 minut przed zachodem słońca. W szczególności Rebbe prowadził kampanię na rzecz przywrócenia odwiecznego zwyczaju (pochodzącego od naszej Pramatki Riwki), zgodnie z którym młode dziewczęta również powinny zapalać ‚własną’ świecę szbatową. Rebe oświadczył, że w czasach narastających ciemności musimy odpowiedzieć coraz większym światłem.

Od tamtej pory zwolennicy i emisariusze Rebbe na całym świecie rozdawali miliony zestawów świec szabatowych i wprowadziły niezliczone tysiące żydowskich kobiet i dziewcząt – oraz ich rodzin – w piękno i świętość Szabatu.

Przyszłość zaczyna się dziś, wszędzie

15. Świat, który nadejdzie.

Szabat, jak mówią nasi mędrcy, to „smak przyszłego świata”. Tak jak sześciodniowy tydzień pracy kończy się w Szabat, tak też sześć tysiącleci naszej pracy i trudu, aby uczynić świat domem dla B-ga, zakończy się w erze przyjścia Mesjasza – „dzień, który jest całkowitym Szabatem i spokojem, na zawsze - na wieki wieków”. (Talmud, Berachot 57b; Nachmanides o Genesis 1; Błogosławieństwa po posiłku).

„A w tym czasie nie będzie głodu ani wojny, zazdrości ani rywalizacji. Bo dobroci będzie pod dostatkiem, a wszelkie smakołyki dostępne, niczym piasek. Główna „troską” będzie tylko poznanie B-ga. . . Albowiem ziemia będzie napełniona B-skością, jak wody napełniają morze”. (Miszne Tora, Prawa Królów 12:5)

Niech się spełni !

(Na podstawie opr. Chabad.org; Yanki Tauber; lustracja: Michoel Muchnik, "Namiot Abrahama)