Rabin Menasseh Ben Israel

Nasi wielcy uczeni - kartka z historii narodu żydowskiego - 21 Szwat: Pierwszy Żyd, któremu wydano zezwolenie na stały pobyt i zamieszkanie w Anglii (1657) po wielu stuleciach całkowitego zakazu osiedlenia się.  Stało się to dnia 4 lutego 1657 r./ 21 Szwat 5417  Oliver Cromwell, Lord Protector Anglii, wydał zgodę na pobyt dla Żyda, Luisa Carvajala, od czasu wydalenia wszystkich Żydów z Anglii przez króla Edwarda I w 1290 roku. Edykt wydalenia został oficjalnie uchylony rok wcześniej, w 1656.  Ponowne przyjęcie Żydów do Anglii wynikało w znaczącym stopniu na skutek wysiłków wielkiego uczonego Rabina Menasseha Bena Israela. Menasseh ben Israel (5364-5417 /1604-1657) był jedną z wielkich postaci Żydów sefardyjskich, którzy przybyli do Holandii i otworzyli drogę w nowe światy dla dużej liczby bezdomnych uchodźców, uciekających prześladowaniami z piwnic Inkwizycji i podobnych instytucji ciemnego średniowiecza. Ojciec Menasseh'a trzykrotnie uniknął śmierci w Lizbonie (Portugalia). Biedny, złamany ciałem i duchem osiedlił się w Amsterdamie i zaczął życie od nowa. Menasseh, któremu ojciec zapewnił możliwie najlepsze wykształcenie w tradycji sefardyjskiej, miał odegrać ważną rolę zarówno jako autor dzieł religijnych, jak i rzecznik swojego ludu.  Jego sława jako uczonego i eksperta w kwestiach związanych z nauczaniem oraz nauką religijną rozprzestrzeniła się daleko poza Holandię. Najwięksi uczeni i możni świata szukali jego przyjaźni i rad, m.in. Królowa Szwecji, Christina (córka Gustawa Adolfa), malarz Rembrandt oraz mąż stanu i filozof Hugo Grotius, byli wśród jego nieżydowskich korespondentów i przyjaciół. Jednak przy całej swojej 'świeckości' i sławie Menasseh ben Israel poświęcił większość swojego czasu i zainteresowania studiom żydowskim, w swoich opracowaniach obalał argumenty krytykujących Torę, Tanach i in. Podobnie jak jego daleki krewny, Rabin Izaak Abarbanel , napisał czterotomowe dzieło, w którym obalił ataki wewnętrzne  i zewnętrzne oraz wyjaśnił wszelkie nieporozumienia spowodowane przez tak zwanych „krytyków biblijnych”.  Menasseh napisał wiele memorandów na rzecz obrony zasad wiary żydowskiej, takich jak zmartwychwstanie umarłych oraz B-skie pochodzenie i naturę duszy żydowskiej - są zawarte w jego książce zatytułowanej „Niszmah Chaim”. Jego dogłębna znajomość Kabbały pomogła mu również potwierdzić wiarę w przyjście Mesjasza. Bieda spowodowała, że Menasseh ben Israel przynajmniej chwilowo poświęcił swój czas sprawom praktycznym. Założył pierwszą hebrajską drukarnię w Holandii i był ojcem wielkiej tradycji drukarskiej i wydawniczej w Amsterdamie, z której wywodzą się jedne z najlepszych wydań Tanachu, Talmudu i wielu innych ważnych wolumenów literatury hebrajskiej. Aczkolwiek „biznes” okazał się w owych czasach na tyle mało opłacalny, że Menassera ben Izraela nie było stać nawet na utrzymanie rodziny. Dlatego zaplanował emigrację do Brazylii, aby znaleźć nowy dom w tej odległej części świata. Jednak Żydzi w Amsterdamie zdali sobie sprawę z jego wartości i nie pozwolili mu odejść - pod przywództwem bogatych Marranos Abrahama i Izraela Pereiry zebrali fundusze i sprawili, że Menasseh ben Israel wraz z rodziną pozostali w Europie. Te działania dobrze się opłaciły, bowiem Menasseh stał się rzecznikiem żydowskiej społeczności i tu miał największe zasługi. Wykorzystał swoje przyjaźni z wieloma możnymi do stworzenia nowych schronień - miejsc stałego zamieszkania dla swoich żydowskich braci uciekających przed prześladowaniami. Jego uwaga skupiła się na Anglii, gdzie władza okazała życzliwość wobec Żydów. Nadszedł czas na readmisję Żydów do Wielkiej Brytanii, skąd zostali wydaleni w 1290 r.  W 1650 r. Menasseh wysłał petycję do parlamentu angielskiego, aby oficjalnie udzielić readmisji Żydów. Poświęcił temu swój rękopis zatytułowany „Nadzieja Izraela”. Menasseh zwrócił się z prośbą o zezwolenie mu na wizytę w Anglii i osobistą obronę sprawy Żydów. Zezwolenie zostało mu udzielone; ale wybuch działań wojennych między Anglią a Holandią odłożył jego podróż do Wielkiej Brytanii na ponad pięć lat. Ilustracja: Portret Menasseh Ben Israel, dzieła Rembrandtat'a, 1636 (Creative commons, Wikipedia)