Aszkenazyjczycy

Aszkenazyjczycy, inaczej Żydzi aszkenazyjscy - Żydzi pochodzący z rejonów Europy Środkowej, zamieszkujący Europę Środkowo-Wschodnią - Niemcy, Polska, Białoruś, Litwa, Ukraina i Rosja to kraje, w których ci ludzie żyli przez wiele stuleci.

Termin pochodzi od słowa „Aszkenaz” – semickiej nazwy średniowiecznych Niemiec, w średniowiecznej literaturze rabinicznej, która była postrzegana jako miejsce osiedlenia się potomków Askenaza, wnuka Jafeta. Pod koniec XX wieku Aszkenazyjczycy stanowią większość Żydów na świecie – około 80%, a wśród Żydów w Stanach Zjednoczonych ich udział jest jeszcze wyższy.

Jeżeli chodzi o historię pochodzenia Żydów Aszkenazyjskich, istnieje kilka teorii, natomiast dominująca i najbardziej wiarygodna, jeżeli chodzi i istniejące materiały źródłowe, to tzw „seria rejnska”

Ponieważ Aszkenazyjczycy są niemieckojęzycznymi europejskimi Żydami, zwyczajowo za początki ich historii przyjmuje się przybycie się Żydów na brzegach Renu, który w starożytności służył jako granica między Rzymem a plemionami germańskimi. Przybycie Żydów na te ziemie wiąże się z ekspansją Cesarstwa Rzymskiego, które w I wieku wchłonęło Judeę. Społeczności żydowskie rozprzestrzeniły się szeroko w miastach Imperium. Już w I wieku gminy żydowskie zaistniały na północy od Alp w Galii. W 321 r.n.e. w Kolonii istniała gmina żydowska. Jednak ta grupa Żydów była bardziej prawdopodobnie z imperium rzymskiego (tzw romanici) i nie mogła być jeszcze uważana za 'prawdziwych' Aszkenazyjczyków, ponieważ jidysz jeszcze nie ukształtował się w tym czasie, a językiem mówionym w Cesarstwie była łacina. Prawdopodobnie to była grupa Żydów, której król francuski Dagobert I nakazał wysiedlić się z terenów Galii (Francja) w VII wieku.

Polska ojczyzna.

W XIII wieku nieznośne warunki życia Żydów w Europie Zachodniej kontrastowały z życzliwością królów polskich. Pierwszy dokument chroniący prawa Żydów w Polsce został podpisany przez króla Bolesława w 1264 r. Przywileje Żydów przedłużył król Kazimierz III. Stosunkowo „szklarniowe” warunki sprawiły, że Aszkenazyjczycy na chwilę poczuli się w Polsce jak w domu. Wzrosła liczba Żydów, którzy tworzyli społeczności nie tylko w dużych centrach handlowych kraju, ale także w małych ‚miasteczkach’ na wschodzie Polski, gdzie stanowili swoistą warstwę między szlachtą polską a „zwykłą” miejscową ludnością religijną i świecką (nie żydowską). Do XVI wieku liczba Żydów w Polsce wynosiła 80% liczby ludności żydowskiej na całym świecie. Zaistniała potrzeba skoordynowania działań poszczególnych gmin: pojawili się kahały, czyli gminy żydowskie (kahał z hebr. קהלה kehilla – „zgromadzenie, gmina”) i naczelni rabini. W tym czasie budowano kamienne synagogi w Grodnie (Wielka Synagoga Chóralna) i Lwowie (Złota Róża). W Krakowie rodzi się wielki teolog żydowski Maharsza. 

Ludność żydowska w ówczesnej Rzeczypospolitej - to do 10% ogółu ludności.

W XVII w. wybuchł ostry konflikt narodowo-gospodarczy, podsycany politycznymi interesami sąsiadów. Powstanie Chmielnickiego doprowadziło do powstania diaspory aszkenazyjskiej w Imperium Osmańskim i Europie Zachodniej. Wzmacniało także nastroje mistyczne wśród Żydów - spowodowało to, że narodziła się chasydyzm, którego ośrodkami były Bełz Berdyczów, Bracsław, Lubawiczi, Międzybórz i Czarnobyl. Rabin Baal Szemtow, zwany też skróconym przydomkiem BeSzT, uważany jest za założyciela chasydyzmu. 

W XVIII w. we Lwowie pojawiła się pierwsza chasydzka synagoga Beit Hasidim. 

Gminy żydowskie Litwy (Misnagdim) stały się ośrodkiem ‚konkurencyjnym’ wobec chasydyzmu opartego na zachowaniu tradycyjnego judaizmu, a Wilno dzięki działaniom Gaona Wileńskiego zyskało nawet przydomek litewskiej Jerozolimy.

W tym czasie większość krajów Europy Zachodniej była zamieszkana przez Sefardyjczyków, jak Holandia i Anglia. 

Wyludnienie Niemiec po wojnie trzydziestoletniej otworzyło drogę polskim Aszkenazyjczykom na zachód. Mimo to liczba Żydów w Polsce nadal rosła i do 1831 r. przekroczyła 430 tys., a na początku XX w. osiągnęła 1,7 mln. Ponad 90% Żydów mieszkało w miastach i brało czynny udział w działalności przedsiębiorczej. Nieodwracalnym ciosem dla Żydów w Polsce było ludobójstwo dokonane przez niemieckich okupantów i kolaborantów w czasie II wojny światowej. Liczba polskich Żydów zmniejszyła się w latach wojny z 3 mln do 380 tys.

(ilustracja: Mapa - Aszkenazi - tereny Europy Środkowej zamieszkałe przez Aszkenazyjczyków (1881)