Chasydzi na Mazowszu – historia – Radom
r.
Radom w języku jidysz - Rudem lub Rodem - to stary gród obronny ziemi sandomierskiej.
Stary Radom otrzymał prawa miejskie w drugiej połowie XIII wieku, Nowy Radom – w 1364 roku.
Żydzi pojawili się w mieście w XVI wieku, jednak Radom uzyskał przywilej de non tolerandis Judaeis, co zatrzymało rozwój społeczności żydowskiej aż do końca okresu staropolskiego.
W XIX wieku miasto szybko się rozwijało, głównie ze względu na nowe funkcje administracyjne. Wtedy też gwałtownie wzrosła liczebność społeczności żydowskiej, z 15% w 1815 roku do 43% w 1893 roku.
Mimo stosunkowo wczesnych śladów obecności chasydów w mieście, Radom nigdy nie stał się ważnym ośrodkiem ruchu.
Dopiero na przełomie XIX i XX wieku osiedlili się w mieście pierwsi cadykowie. O ile nam wiadomo, pierwszym z nich był Jaakow Jerachmiel Taub (1874–1934), w Radomiu od 1888 roku do śmierci. Taub był synem cadyka Szmuela Elijahu Tauba ze Zwolenia z dynastii kozienickiej. Zwoleńscy chasydzi wybrali go cadykiem, gdy miał 14 lat, i wybudowali dwór i izbę modlitwy w Radomiu.
W następnych latach w mieście osiedlili się też cadyk Mosze Eliakim Bria Frimer z dynastii z Lipska (1877–1942; w Radomiu od 1909), Szmuel Szmelke Rokeach (zm. 1915) i jego syn Eleazar Elimelech Rokeach z dynastii z Bełza (zm. 1939; w Radomiu od 1914), a także Josef Eliezer Rabinowicz z dynastii Świętego Żyda (zm. 1942).
Poza nimi w mieście pojawiali się na krótsze okresy również inni cadykowie, zwłaszcza w czasie I wojny światowej.
W Radomiu funkcjonowały wtedy sztyble Czortkowa, Aleksandrowa, Dęblina (Modrzyc), Gostynina, Grodziska, Kocka, Kozienic, Mszczonowa, Ostrowica, Otwocka, Parysowa, Piaseczna, Puław, Radzymina, Radzynia, Skierniewic, Sokołowa Podlaskiego, a także odle- głych grup z Bracławia i Turzyska. Największa wśród nich była wspólnota chasydów Góry Kalwarii, którzy mieli w mieście cztery sztyble.
(artykuł z książki "Chasydzki szlak Mazowsza" prof. Marcina Wodziński)
ilustarcja : Widok ogólny pierwotnej synagogi radomskiej na podstawie przekazów historycznych, rendering z 1987 r.
