Dlaczego po hebrajsku piszemy (i czytamy!) od prawej do lewej?

Jedna z popularnych teorii głosi, że hebrajski zapisywany jest od prawej do lewej, ponieważ w starożytności rytownik podczas wykuwania słów na kamiennej tabliczce trzymał młotek w silniejszej ręce (zwykle prawej), a dłuto w lewej , co znacznie ułatwia pisanie od prawej do lewej.

Gdy narzędzia do pisania udoskonaliły się,  pojawił się atrament na pergaminie lub rysik na glinie itd, skrybowie zaczęli pisać od lewej do prawej, aby nie rozmazywać liter. Jednak zanim to się stało, hebrajski i inne języki semickie były już, powiedzmy, „wyryte w kamieniu”, więc nadal pisano je od prawej do lewej. Nie zagłębiając się w dokładność tej odpowiedzi, wiemy, że kiedy byliśmy dopiero "raczkującym" narodem, Mojżesz spisał Torę atramentem i pergaminem (1), a zwój Tory został napisany pisany od prawej do lewej (jak jest do dziś). Wydaje się więc, że istnieje coś więcej niż techniczne powody, dla których pisze się po hebrajsku od prawej do lewej.

📍Prawa strona.

Trzeci Lubawiczer Rebbe, Rabin Menachem Mendel (Cemach Cedek), wyjaśnia, że pisanie od prawej do lewej jest zgodne z ogólną zasadą judaizmu, według której pierwszeństwo dajemy prawej stronie, np. najpierw zakładamy prawy but (2) i myjemy się najpierw naszą prawą rękę.(3). Po napisaniu pierwszej litery po prawej stronie pergaminu lub strony przechodzimy do następnego wolnego miejsca po prawej stronie, czyli bezpośrednio na lewo od właśnie napisanego listu. I tak się składa, że piszemy od prawej do lewej.(4)Cemach Cedek dodaje, że chociaż istnieje inna zasada talmudyczna: „Wszystkie obroty, które wykonujesz, powinny być tylko w prawo” (5) – co wydaje się sugerować, że powinniśmy pisać od lewej do prawej (abyśmy poruszali się w prawo) — ma zastosowanie tylko wtedy, gdy trzeba faktycznie obrócić całe swoje ciało. (6)Dlaczego prawa strona ma pierwszeństwo w judaizmie? W naukach kabalistycznych prawa strona reprezentuje atrybut chesed (dobroci), a lewa gewurah (surowość). Tak jak istnieje ogólna zasada, że prawo ma pierwszeństwo w życiu żydowskim, tak też w sytuacji, w której trzeba wybrać między życzliwością a surowością, życzliwość jest na pierwszym miejscu.

(1). Zobacz np. Dwarim, 17:18, 28:58, 28:61, 29:20, 31:24; Zobacz także Talmud Bawa Batra, 15a.

(2). Talmud Szabat, 61a.

(3). Szulchan Aruch, Orech Chaim 2:4.

(4). Responsy Cemach Cedek Orech Chaim 1:67:5.

(5). Talmud Sota 15b.

(6). Są jeszcze inni (np. Responsy Chatama Sofera, Orech Chaim 187), którzy są zdania, że zasada ta dotyczy nie tylko obracania całego ciała, ale nawet ruchów ręki. Opierając się na tej opinii, wciąż pozostalibyśmy z pytaniem, dlaczego zwój Tory jest zapisany w kierunku lewej strony. (Patrz Lewusz do Orech Chaim, 676.)

Chatam Sofer wyjaśnia, że nie powinniśmy patrzeć na każdą linię z osobna; raczej powinniśmy patrzeć na Torę jako na całość. Skriba Tory upewnia się, że kończy tylko kilkoma słowami w nowej linii, kończąc w ten sposób po prawej stronie. W tym przypadku rozpoczynamy pisanie Tory po prawej stronie, a następnie przesuwamy się do końca, który również znajduje się po prawej stronie.

(Opr. W oparciu o tekst Yehudy Shurpin, Chabad.org0; ilustracja: Art by Sefira Lightstone)